“Όποιος από τους ανθρώπους νομίζει πως η χαρά του θα κρατάει για πάντα είναι ανόητος· οι τύχες, όπως ο άνθρωπος, είναι ασταθείς, άλλοτε εδώ άλλοτε εκεί πηδώντας, και κανείς δεν ευτυχεί για πάντα.”
Εκάβη
Τρωάδες, Ευριπίδης
Ήμασταν εκεί για εσάς, το stellasview.gr βρέθηκε με τον Νέστορα Αναστάσιο στο θέατρο Δάσους την Πέμπτη, 20 Αυγούστου 2020 και παρακολούθησε τις βαθιά συγκινητικές «Τρωάδες» του Ευριπίδη από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, σε σκηνοθεσία του Γιάννη Παρασκευόπουλο και στην εξαιρετική μετάφραση του Γιάννη Τσαρούχη.
Η συνθήκη
Σε μία τόσο δύσκολη συγκυρία με τα φεστιβάλ να ακυρώνονται το ένα μετά το άλλο και με διάχυτη την αβεβαιότητα και τον προβληματισμό για το τι μέλλει γενέσθαι από ολόκληρο τον θεατρικό και εν γένει τον καλλιτεχνικό κόσμο σχετικά με την εξέλιξη της πανδημίας του κορωνοϊού και το πως και αν τελικά θα δουλέψουν οι εργαζόμενοι της τέχνης παρακολουθήσαμε με όλα τα υγειονομικά πρωτόκολλα και με καθολική χρήση μάσκας καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης την πιο συγκινητική και ανθρώπινη αρχαία τραγωδία τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη.
Το έργο
Ο Ευριπίδης γράφει τις «Τρωάδες» λίγο μετά την καταστροφή της Μήλου. Οι Αθηναίοι το Μάρτιο του 416 π.Χ. εμφανίστηκαν στη Μήλο, έχοντας ως στόχο να πείσουν τους Μηλίους να προσχωρήσουν στη συμμαχία τους. Σε κάποια φάση των «διαπραγματεύσεων», όταν οι Μήλιοι επέμεναν να επικαλούνται τις αρχές του διεθνούς δικαίου και της ηθικής οι συνομιλίες οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο και οι Αθηναίοι αφού αποχώρησαν από τις διαπραγματεύσεις επιτέλεσαν ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα της ιστορίας τους, σφάζοντας όλους τους ενήλικες άνδρες και πουλώντας ως σκλάβους όλες τις γυναίκες και τα παιδιά. Παρ όλη την αγάπη που είχε ο Ευριπίδης για την πατρίδα του την Αθήνα, τα σοκαριστικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν τότε στην Μήλο τον ενέπνευσαν να γράψει τις «Τρωάδες», ένα έργο που στηλιτεύει τη φρίκη του πολέμου και την αλαζονεία του νικητή , ο οποίος πολλές φορές δεν αρκείται μόνο στην νίκη, αλλά ξεριζώνει και ξεθεμελιώνει πόλεις αποποιούμενος τον ανθρωπισμό, τον πολιτισμό και την ηθική.
Οι «Τρωάδες» είναι μία από τις 17 διασωθείσες τραγωδίες του Ευριπίδη. Την άνοιξη του 415 π.Χ. στα μεγάλα Διονύσια παραστάθηκε η τριλογία του Ευριπίδη, η οποία περιελάμβανε τις τραγωδίες Αλέξανδρος, Παλαμήδης, Τρωάδες και το σατυρικό δράμα Σίσυφος. O Ευριπίδης τότε κατέλαβε τη δεύτερη θέση, ενώ το βραβείο απέσπασε ο Ξενοκλής.
Όπως πολύ σωστά σημειώνει στο πρόγραμμα της παράστασης η Στέλλα Παπαδημητρίου (από το Γραφείο Δραματολογίου του ΚΘΒΕ) ένα από τα σημαντικότερα ανεβάσματα του εν λόγω έργου πραγματοποιήθηκε από τον μεγάλο μας σκηνοθέτη Θεόδωρο Τερζόπουλο το 2017 στο Αρχαίο Ωδείο της Πάφου και επαναλήφθηκε στο Αρχαίο Θέατρο των Δελφών το 2018 με την Δέσποινα Μπεμπεδελή στον ρόλο της Εκάβης. Ο Τερζόπουλος έδωσε ένα έντονο πολιτικό στίγμα επιλέγοντας ηθοποιούς σε ρόλο Κασσάνδρας που προέρχονταν από τις διχοτομημένες πόλεις της Λευκωσίας, του Μοστάρ και της Ιερουσαλήμ δημιουργώντας ένα πολυγλωσσικό θεατρικό γεγονός το οποίο σημείωσε τεράστια επιτυχία.
Επίσης, μεσούσης της δικτατορίας ο Μιχάλης Κακογιάννης γύρισε στην Ισπανία το 1970 μία κινηματογραφική μεταφορά του έργου αλλάζοντας το πρόλογο και δίνοντας στην ταινία του μία έντονη πολιτική χροιά, παρουσιάζοντας την ασυδοσία και την καταπίεση της τότε πολιτικής πραγματικότητας στην Ελλάδα, διεθνοποιώντας με τον τρόπο του το ζήτημα της δικτατορίας.
Υπόθεση
Με φόντο την κατεστραμμένη Τροία, οι γυναίκες Τρωαδίτισσες αναμένοντας την ανακοίνωση της τύχης τους, θρηνούν για την άλωση της πόλης. Ανάμεσά τους, παραδομένη στη μοίρα της, η γριά Εκάβη σέρνει το εξασθενημένο σώμα της, σηκώνοντας στις γέρικες πλάτες τα βάρη μιας ζωής από το ένδοξο παρελθόν στο τραγικό παρόν. Μέχρι το τέλος του έργου η μια συμφορά διαδέχεται την άλλη, με αποκορύφωμα τον θάνατο του εγγονού της, του Αστυάνακτα -τη μοναδική ελπίδα για την μελλοντική αναβίωση της Τροίας- τον οποίο οι Έλληνες αποφάσισαν να γκρεμίσουν από τα τείχη της πόλης. Οι δυνάμεις της καταστροφής μοιάζουν πλέον ανεξέλεγκτες, σχεδόν θεϊκές. Ακόμα και οι θεοί που έδειξαν εύνοια στους Έλληνες, στη θέα των ανόσιων πράξεων, αλλάζουν τη στάση τους και προοικονομούν την τραγική έκβαση, που θα έχει η επιστροφή των πολεμιστών στις πατρίδες τους. Αλλά στο έργο αυτό, η εκδίκηση δεν είναι ικανή να απαλύνει τα δεινά των ηττημένων.
Μέσα από τις έντονες αντιθέσεις των αφηγήσεων των περασμένων μεγαλείων και του παροντικού πένθους, ο Ευριπίδης ξεδιπλώνει την πλοκή σε μια σταδιακή πορεία προς την απόλυτη οδύνη. Ταυτόχρονα, ασκεί κριτική στους συγχρόνους του για την άγρια επίθεση των Αθηναίων στη Μήλο, αναδεικνύει τα επιχειρήματα των «βαρβάρων» αντιστρέφοντας ευρηματικά τον χαρακτηρισμό, και επιδιώκει τον αναστοχασμό πάνω στην Αθηναϊκή ασυδοσία. Οι Τρωάδες, το μόνο διασωθέν έργο της Ευριπίδειας τριλογίας, που παρουσιάστηκε το 415 π.Χ. στα Μεγάλα Διονύσια, αποτελούν ένα θρήνο για όσους βρίσκονται στο έλεος των κατακτητών και μια κραυγή ανθρωπισμού απέναντι στα θύματα του κάθε πολέμου. Στο έργο αυτό ο άνθρωπος, ανάμεσα σε ανθρώπους αλλά και πολύ μακριά από αυτούς, στέκεται ολομόναχος απέναντι στο τραγικό, προσπαθώντας να βρει καινούργιο τρόπο να επιβιώσει μέσα στην αδυσώπητη μοίρα του.
Σκηνοθεσία
Ο Γιάννης Παρασκευόπουλος στήνει μία εξαιρετική παράσταση, αποδίδοντας αριστοτεχνικά με τη χρήση μιας καθαρής κλασικής φόρμας και τη δημιουργία κινησιολογικών και σκηνογραφικών γεωμετρικών μοτίβων την πεμπτουσία των «Τρωάδων» που δεν είναι άλλη από τη τραγωδία που βιώνουν οι γυναίκες της Τροίας, την απώλεια, τον θάνατο, τον θρήνο, τη σεξουαλική βία και τη σκλαβιά που μοιραία αναγκάζονται να υποστούν από τους δεσμώτες τους, αλλά και το θάρρος που επιδεικνύουν σπάζοντας νοητικά και ψυχικά τα δεσμά τους αποδεχόμενες τη μοίρα τους ως προμήνυμα ελπίδας και ζωής.
Οι «Τρωάδες» του Παρασκευόπουλου ενώ σαφέστατα είναι ένα αντιπολεμικό μανιφέστο και ύμνος για την προσφυγιά, ωστόσο περισσότερο από την πολιτική σημειολογία εδράζονται στην οικουμενική ανάγκη για ελπίδα, προτάσσοντας τη ζωή. Η σκηνοθετική του αποτύπωση σαν γενικότερο συμπέρασμα είναι ένα κλείσιμο του ματιού, ένα πετάρισμα των βλεφάρων και ένα μουδιασμένο μειδίαμα για το φως που τρυπώνει μέσα στο πιο σκοτεινό και βαθύ πηγάδι.
Ο Παρασκευόπουλους μας παραθέτει μία μοναδική και λυτρωτική εκδοχή των «Τρωάδων», έναν ύμνο στο θάρρος. Ο σκηνοθέτης διαχειριζόμενος υποδειγματικά τον εξαιρετικό θίασο που έχει στη διάθεσή του και με τη χρήση του σκηνικού ευρήματος των ξύλινων “κονταριών” του Θανάση Κολαλά που άλλοτε σφίγγουν σαν δεσμά γύρω από τις Τρωαδίτισσες και άλλοτε ανοίγουν και τις απελευθερώνουν, αλλά και των γεωμετρικών κινησιολογικών μοτίβων του Τάσου Παπαδόπουλου που με τη χρήση τεχνικών σωματικού θεάτρου ενισχύουν αυτήν την αίσθηση του εγκλωβισμού και του απεγκλωβισμού καταφέρνει να δώσει μοναδική κίνηση και πλαστικότητα σε ένα κατά τα άλλα από μόνο του στατικό δράμα.
Στο ίδιο κλήμα και οι ωραίοι φωτισμοί του Στέλιου Τζολόπουλου και φυσικά η ενδιαφέρουσα μουσική του Μάνου Μυλωνάκη, η οποία ενισχύει την αίσθηση του σασπένς και προσδίδει έναν ωραίο λυρικό τόνο.
Επίσης, θα πρέπει να αναφέρουμε και τα ωραία μοντέρνα κοστούμια της Σοφίας Παπαδοπούλου που δίνουν μία στιλιστική υπεροχή και ομοιογένεια σε χορό και υποκριτές εξισώνοντας τους νικητές και τους ηττημένους σε μία βάση ισότητας που προσδίδει η ηθική ανωτερότητα των Τρωαδίτισσων έναντι στο δίκαιο των όπλων των Ελλήνων πολεμιστών.
Ερμηνείες
Στην παράσταση αυτή τον κυρίαρχο ερμηνευτικό ρόλο, πέρα από την Εκάβη που ερμηνεύει εξαιρετικά η Γιώτα Φέστα, έχει ο χορός τον οποίο διεκπαιρεώνει το σύνολο των υποκριτών και που καθιστούν τα χορικά του έργου τον αναμφισβήτητο πυρήνα του. Ένα ομοιογενές σμάρι γυναικών που όμως στην πραγματικότητα αποτελείται από διαφορετικούς και ξεχωριστούς χαρακτήρες. Ο χορός λοιπόν της συγκεκριμένης παράστασης αποτελείται τρόπον τινά τόσο από τις γυναίκες Τρωαδίτισσες, αλλά και τους Έλληνες πολεμιστές που βρίσκονται συνεχώς επάνω στη σκηνή και που κινησιολογικά σφραγίσουν την παράσταση.
Η Γιώτα Φέστα ερμηνεύει μοναδικά την Εκάβη, χωρίς να αναλώνεται αποκλειστικά στη τραγική διάσταση της ηρωίδας. Η ερμηνεία της είναι περισσότερο επικεντρωμένη στην αγέρωχη, θαρραλέα και ψύχραιμη αποδοχή της κατάστασης της ηρωίδας, ένα μανιφέστο θάρρους και ηθικής υπεροχής. Η Εκάβη έχει πλήρη επίγνωση της καταστροφής και της απώλειας που βιώνει, έχει εξουθενωθεί τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά και αποδέχεται τη ζωή που την περιμένει. Με καθαρό μυαλό και με κουράγιο αντιμετωπίζει την πραγματικότητα χωρίς να κρύβεται πίσω από ψευδαισθήσεις και αυταπάτες. Στην έξοδο και λίγο πριν το ταξίδι της αιχμαλωσίας ως σκλάβα και μάλιστα του πολυμήχανου και πιο μισητού Οδυσσέα, εκφράζει την επιθυμία της να μείνει να καεί μαζί με την πόλη της από το να οδηγηθεί στην Ελλάδα. Η Εκάβη της Φέστα παραμένει μία ηρωίδα που δεν σταμάτησε λεπτό να μάχεται, ένα ζωντανό μνημείο θάρρους.
Ο Χρίστος Στυλιανού είναι συγκλονιστικός στο ρόλο του Ταλθύβιου, με απόλυτη σωματική και ψυχική εμπλοκή στο δράμα της Εκάβης οικτίρει τις γυναίκες για την κακή τους τύχη παρά τη θέση του ως αγγελιοφόρος των Ελλήνων. Πρόκειται για ένα μεγάλο ρόλο ενός σπουδαίου ηθοποιού του ΚΘΒΕ που είμαστε τυχεροί να τον έχουμε στη Θεσσαλονίκη.
Μοναδικοί ερμηνευτικά και έξοχοι κινησιολογικά είναι επίσης οι υποκριτές που ερμηνεύουν τους θεούς: η Ελένη Θυμιοπούλου στον ρόλο της Αθηνάς και ο Χρήστος Διαμαντούδης στον ρόλο του Ποσειδώνα. Επίσης, πολύ καλοί είναι και οι Νικόλας Μαραγκόπουλος στον ρόλο του Μενέλαου και Γιολάντα Μπαλαούρα στον ρόλο της Ελένη, οι οποίοι ξεφεύγουν από την συνηθισμένη καρτουνίστικη αποτύπωση των ηρώων αυτών.
Η Μαρία Καραμήτρη ερμηνεύει όμορφα την Κασσάνδρα με έναν τρόπο που απέχει από τη συνηθισμένη ψυχεδελική αποτύπωση της ηρωίδας, στο ίδιο πλαίσιο του θάρρους και της αποδοχής που επιδεικνύει και η Εκάβη. Η Κασσάνδρα λόγω της μαντικής της ικανότητας γνωρίζει την κατάληξη των Ελλήνων πολεμιστών και αυτό της δίνει κουράγιο να υποταχθεί στη μοίρα της και στην καταπάτηση της ιερότητάς της, καθώς είναι παρθένα ιέρεια του Απόλλωνα και πλέον σύρεται ερωμένη στο κρεβάτι του αρχιστράτηγου Αγαμέμνονα. Αντιλαμβάνεται λοιπόν αυτή της την αποστολή ως μία μορφή εκδίκησης για τα δεινά της Τροίας και της οικογένειάς της και λύτρωσης για την ίδια.
Τέλος, συγκλονιστική και σπαρακτική είναι η Ιωάννα Παγιατάκη στο ρόλο της Ανδρομάχης. Η Παγιατάκη καταφέρνει να αποδώσει μοναδικά το διαλυμένο ψυχισμό της ηρωίδας, για την οποία ο θάνατος του άντρα της Έκτορα αποτελεί το καταλυτικό γεγονός, έπειτα από το οποίο δεν τρέφει καμία ελπίδα για το μέλλον της και μακαρίζει την Πολυξένη, η οποία πέθανε αξιοπρεπώς γλιτώνοντας την αιχμαλωσία. Για την ίδια φαντάζει αδύνατο να ακολουθήσει και να γίνει σύζυγος κάποιου άλλου άνδρα και ειδικά του εχθρού και σπαρακτικά αρνείται να αποδεχτεί την επικείμενη δολοφονία του παιδιού της από τους Έλληνες στρατιώτες.
Πρόκειται λοιπόν για μία εξαιρετική παράσταση που παρ’ όλη τη δύσκολη συνθήκη που ζούμε αξίζει να παρακολουθήσετε ακόμα και με μάσκες.
Κριτική: Νέστορας Αναστάσιος
Στην κριτική αυτή με βοήθησε πολύ η εξαιρετική διπλωματική εργασία της Βασιλάκης Μαριλένας με τίτλο Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ: ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΣΤΙΣ ΤΡΩΑΔΕΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚΑΒΗ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ, Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ 2015, από την οποία δανείστηκα αρκετές πληροφορίες και στοιχεία.
“Αλίμονο, η ελεεινή.
Αυτό είναι το έσχατο και τέρμα όλων των δεινών μου.
Φεύγω απ’ την πατρίδα μου, η πόλη παραδίδεται στις φλόγες.
Γέρικα πόδια μου, εμπρός! τρέξτε! Πάμε να δώσουμε
τον τελευταίο χαιρετισμό στην πόλη την ταλαίπωρη.
Τροία μου, μεγάλη κάποτε υπήρξες στους βαρβάρους·
τώρα θα χάσεις πια το λαμπερό σου όνομα.
Σε πυρπολούν· κι εμάς δούλες εξόριστες μας παίρνουν
απ’ τη χώρα μας. Ω θεοί! Αλλά γιατί τους θεούς καλώ;
Και πριν τους κάλεσα κι ούτε που μ’ άκουσαν.
Στις φλόγες! να τρέξω στην πυρά! Ό,τι καλύτερο για μένα,
να πεθάνω μέσα στη φωτιά μαζί με την πατρίδα μου.”
Εκάβη
Τρωάδες, Ευριπίδης
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την παράσταση πατήστε εδώ
Χειροκρότημα:
Κάντε το πρώτο σχόλιο