
Ήμασταν εκεί για εσάς, το stellasview.gr βρέθηκε με τον Νέστορα Αναστάσιο στο θέατρο Δάσους την Πέμπτη, 30 Ιουλίου 2020 και παρακολούθησε τους καταπληκτικούς «Όρνιθες» του Αριστοφάνη από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, σε σκηνοθεσία του Γιάννη Ρήγα.
Το έργο
Η ζωή ενός πολίτη στην Αθήνα την εποχή που γράφτηκαν οι «Όρνιθες» ήταν μία ζωή που περιστρέφονταν γύρω από την οικογένεια και τον Δήμο σε ένα συγκινησιακό, πρόσφορο, συντηρητικό και παραδοσιακό περιβάλλον, το οποίο μέσα από εσωτερικές διεργασίες άρχιζε να παίρνει αποστάσεις από τη λεγόμενη Χρυσή Εποχή του Περικλέους, παρουσιάζοντας ήδη σημεία κόπωσης του πολιτεύματος της Αθηναϊκής Δημοκρατίας.
Η τεταμένη κατάσταση που βίωναν οι πολίτες και οφείλονταν στους Πελοποννησιακούς Πολέμους είχε πλέον ηρεμήσει και οι άνθρωποι απολάμβαναν μία περίοδο σχετικής ειρήνης και ευημερίας. Έτσι λοιπόν όλα τα παραπάνω, όπως επισημαίνει και ο Jeffery Henderson στο βιβλίο του “Birds with Lysistrata and Thesmophor”, συνετέλεσαν στο να απουσιάζει από το έργο αυτό ο πρωτύτερα φλογισμένος πολιτικά λόγος και η σάτιρα του ποιητή που συναντάμε σε προγενέστερά του έργα. Αντίθετα, στους «Όρνιθες» παρατηρείται μία στροφή στη μυθολογία και ο πολιτικός λόγος εξυφαίνεται πλέον μέσα από τη γενικότερη υπόθεση του έργου.
Στους «Όρνιθες» ο Αριστοτέλης αποπειράται να οραματιστεί την τέλεια πολιτεία, χωρίς αδικίες, μίση, φιλοδοξίες και ανταγωνισμούς, κάτι παρόμοιο με την ιδανική Πολιτεία του Πλάτωνα, έτσι όπως την οραματίζεται στο ομώνυμό του σύγγραμμα: ως μία κοινωνία πλήρους ισότητας. Ωστόσο, όπως εύστοχα σημειώνει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος ο μεγαλοφυής Αριστοφάνης αυτό που ψυχανεμίζεται νωρίς με τους «Όρνιθες» είναι μία απόπειρα συγκρότησης δίκαιης και ίσης σε δικαιώματα πολιτείας, που όμως νομοτελειακά καταλήγει σε τυραννίδα, δικτατορία και καθεστώς καταπίεσης, λες και κάθε απόπειρα να θεμελιωθεί μία οντότητα δικαιοσύνης περιέχει από τα γεννοφάσκια της τη διάλυση, όπως κάθε άνθρωπος, ζώο και φυτό που μόνο με την εμφάνισή του μας οδηγεί στη βεβαιότητα πως γεννήθηκε για να διαλυθεί και να πεθάνει.
O Daniel Holmes στο βιβλίο του “Pholosophy, Poetry and Power in Aristophanes’s Birds” μας αναλύει πως ο Πεισίστρατος (ο κεντρικός ήρωας, που είναι αρχικά άνθρωπος και μετέπειτα πουλί) θεμελιώνει με σοφιστικούς όρους το επιχείρημά του για την ίδρυση μιας “πουλίσιας” πολιτείας, της “Νεφελοκοκκυγίας”. Ο Holmes λοιπόν μας εξηγεί ότι όπως ο πανάρχαιος “προ-πολιτικός” άνθρωπος, έτσι και τα πουλιά ενώ έχουν ό,τι χρειάζονται για να ζήσουν εκτός πολιτισμού, ωστόσο ο Πεισίστρατος με τη χρήση της σοφιστικής τα πείθει ότι δικαιούνται περισσότερα τόσο από τους θεούς, όσο και από τους ανθρώπους που τους έχουν στερήσει την αυτοδιάθεση και την τιμή τους. Έτσι λοιπόν τους πείθει να απαρνηθούν οικειοθελώς την αυτοδιάθεση της άγριας φύσης τους και να μετατραπούν από απολιτίκ σε πολιτικά όντα, να “εκ-πολιτιστούν” και να ιδρύσουν στον Αιθέρα μία πόλη, την “Νεφελοκοκκυγία”. Η πόλη αυτή θα έρθει σαν σφήνα ανάμεσα στους ανθρώπους της Γη και στους Θεούς του Ολύμπου και ανατρέποντας την κοσμική τάξη του κόσμου τα πουλιά θα αυτό-ανακηρυχθούν ξανά Θεοί, επιστροφή δηλαδή σε μια παλαιότερη “προ-πολιτισμική” κατάσταση, που τα πουλιά πριν την εμφάνιση των Θεών ήταν ως το πρώτο και μόνο γένος οι κυρίαρχοι του κόσμου.
Σύντομα βέβαια όλο αυτό το οικοδόμημα της ιδανικής και δίκαιης “πουλίσιας” πολιτείας που αρχικά επιτυχώς καταφέρνει ο Πεισίστρατος και τα πουλιά να θεσπίσουν εκφυλίζεται, καθώς μετατρέπεται σε τυραννίδα του ίδιου της του ιδρυτή Πεισίστρατου.
Υπόθεση
Πηγή: wikipedia.org
Δυο Αθηναίοι φίλοι, ο πονηρός Πεισθέταιρος και ο αγαθός Ευελπίδης, επιθυμούν να βρουν το πουλί τσαλαπετεινό (που άλλοτε ήταν άνθρωπος, ο βασιλιάς Τηρέας) για να το ρωτήσουν σε ποια πόλη μπορεί κανείς να ζήσει ήσυχα, πλούσια και ειρηνικά. Στην εισαγωγή του έργου, λοιπόν, εμφανίζονται οι δύο φίλοι να πετούν μέσα από το δάσος, ο ένας πάνω σε μια κουρούνα και ο άλλος σε μια καλιακούδα, δηλώνοντας ότι μεταναστεύουν επειδή βαρέθηκαν τη δικομανία των Αθηναίων.
Όταν πια βρίσκουν τον τσαλαπετεινό, εκείνος τους απογοητεύει, καθώς δεν έχει να προτείνει καμία πόλη που να τους αρέσει. Τότε όμως ο Πεισθέταιρος συλλαμβάνει την ιδέα να ιδρύσουν μαζί με τον τσαλαπετεινό-Τηρέα την πόλη των πουλιών στους αιθέρες, στο μεσοδιάστημα δηλαδή μεταξύ του κόσμου των ανθρώπων και του κόσμου των θεών. Ο τσαλαπετεινός πείθεται και καλεί τα πουλιά για να τους ανακοινώσουν μαζί το σχέδιο του Πεισθέταιρου.
Τα πουλιά εμφανίζονται αγριεμένα από την εισβολή των ανθρώπων και θεωρώντας ότι ο τσαλαπετεινός τους πρόδωσε, ετοιμάζονται να επιτεθούν στους εισβολείς. Για άλλη μιά φορά όμως ο Πεισθέταιρος παίρνοντας τον λόγο, φουσκώνει τα μυαλά των πουλιών . Στο τέλος πείθει τα πουλιά να ιδρύσουν τη Νεφελοκοκκυγία (= κατοικία των κούκων στα σύννεφα, την πόλη δηλαδή των πουλιών) με στόχο να αναδειχτούν σε ρυθμιστές της θεϊκής εξουσίας λειτουργώντας ως ενδιάμεσοι των θεών με τους ανθρώπους.
Έτσι, τα πουλιά χωρίζονται σε ομάδες εργασίας και ξεκινάει το χτίσιμο του τείχους που θα περιβάλλει τη χώρα των πουλιών και θα εμποδίζει έτσι την τσίκνα από τις θυσίες των ανθρώπων να ανεβαίνει στους θεούς.
Πριν ακόμα καλά καλά χτιστεί η πόλη και με πρώτον από όλους τον ιερέα που έρχεται για να κάνει θυσία, καταφθάνουν διάφοροι εκμεταλλευτές και καλοθελητές που προσπαθούν να αποκομίσουν οφέλη από την ίδρυση της Νεφελοκοκκυγίας. Ο Πεισθέταιρος όμως τους ξεφορτώνεται όλους και σιγά σιγά το τείχος ολοκληρώνεται.
Εν τω μεταξύ οι θεοί αρχίζουν να πεινούν και να ανησυχούν γιατί δεν φτάνει πια στους ουρανούς η τσίκνα των σφαχτών. Αρχικά στέλνουν την Ίριδα ως αγγελιαφόρο, την οποία όμως εκδιώκει βίαια ο Πεισθέταιρος. Έπειτα εμφανίζεται ο -πάντα αντιεξουσιαστής- Προμηθέας για να ενημερώσει μυστικά τον Πεισθέταιρο για τις αποφάσεις των θεών και να τον συμβουλέψει τι να κάνει για να τους πάρει την εξουσία.
Πραγματικά, όπως έχει προειδοποιήσει ήδη ο Προμηθέας, φτάνει αντιπροσωπεία των θεών για να διαπραγματευτεί την ελεύθερη διακίνηση της τσίκνας. Η αντιπροσωπεία απαρτίζεται από τον διπλωμάτη Ποσειδώνα, τον φοβερό φαγά Ηρακλή και τον αγροίκο Τριβαλλό, που είναι εκπρόσωπος των βαρβαρικών θεών. Οι διαπραγματεύσεις -οι οποίες διεξάγονται δίπλα από ένα σφαχτό που ψήνεται- καταλήγουν, πάντα σύμφωνα με τις συμβουλές του Προμηθέα, στον γάμο της όμορφης νεαρής θεάς Βασιλείας με τον Πεισθέταιρο. Έτσι το έργο τελειώνει με τη γαμήλια ένωση του Πεισθέταιρου και της ουράνιας θεάς.
Ερμηνείες
Ομολογώ πως μου είναι δύσκολο να αναφερθώ ξεχωριστά στις ερμηνείες των ηθοποιών για τη συγκεκριμένη παράσταση, καθώς η τελειότητα αυτής της παράστασης συντελείται ερμηνευτικά από τη σπουδαιότητα όλων των υποκριτών, αλλά και του χορού των πουλιών εν συνόλω. Για το λόγο αυτό δεν θα κάνω εκτεταμένη αναφορά στις ερμηνείες των ηθοποιών και δεν θα το πράξω για να μη μειώσω την τεράστια σπουδαιότητα και την υποκριτική τελειότητα του συνόλου των υποκριτών και του χορού.
Ωστόσο, Θα πω μονάχα επιγραμματικά ότι είναι αναμφισβήτητα μία ευτυχή και σπουδαία στιγμή για τον Ταξιάρχη Χάνο (Πεισθέταιρος), που του πάει το ΚΘΒΕ και μας είχε λείψει με τη σύντομη αποχή του από τις παραγωγές του Κρατικού, εξαιρετικός και ο Γιάννης Σαμψαλάκης (Ευελπίδης), απολαυστική η Λίλα Βλαχοπούλου (Υπηρέτης του Έποπα) και φυσικά έξοχοι τόσο ο Χρήστος Στέργιογλου (Έποπας), αλλά και οι: Γιώργος Κολοβός (Προμηθέας), Κλειώ-Δανάη Οθωναίου (Ίρις), Θανάσης Ραφτόπουλος (Μέτων, Ψευδομάρτυρας), Βασίλης Σπυρόπουλος (Ιερέας), Γρηγόρης Παπαδόπουλος (Ηρακλής) κτλ.
Ειλικρινά όμως δεν θα ήθελα με τα παραπάνω θετικά προσδιοριστικά επίθετα να μειώσω όπως ήδη είπα το σύνολο των υπέροχων και έξοχων ερμηνειών, τόσο των υποκριτών, όσο και ολόκληρου του χορού. Για τον λόγο αυτό παραθέτω όλο τα ονόματά τους (παρότι δεν το συνηθίζουμε ως συντακτική ομάδα στις κριτικές):
Ελευθερία Αγγελίτσα (Τριβαλλός), Λίλα Βλαχοπούλου (Υπηρέτης του Έποπα), Ιωάννα Δεμερτζίδου (Κήρυκας, Πουλί από το Παρελθόν), Δημήτρης Διακοσάββας (Κινησίας), Αριστοτέλης Ζαχαράκης (Επιθεωρητής, Ψευδομάρτυρας), Χριστίνα Ζαχάρωφ (Ψευδομάρτυρας, Δούλος), Στεφανία Ζώρα (Β΄ Αγγελιοφόρος), Ήριννα Κεραμίδα (Ψευδομάρτυρας, Δούλος), Μαριάννα Κιμούλη (Κήρυκας), Γιώργος Κολοβός (Προμηθέας), Αναστασία-Ραφαέλα Κονίδη (Κήρυκας), Μάρα Μαλγαρινού (Κήρυκας, Πουλί Δερβίσης), Τατιάνα Μελίδου (Ψευδομάρτυρας, Βασιλεία), Χρυσή Μπαχτσεβάνη (Κήρυκας), Κλειώ-Δανάη Οθωναίου (Ίρις), Βασίλης Παπαδόπουλος (Μέτων, Ψευδομάρτυρας), Γρηγόρης Παπαδόπουλος (Ηρακλής), Θανάσης Ραφτόπουλος (Μέτων, Ψευδομάρτυρας), Θανάσης Ρέστας (Α΄ Αγγελιοφόρος, Ποσειδών), Γιάννης Σαμψαλάκης (Ευελπίδης), Περικλής Σιούντας (Συνταγματολόγος, Ψευδομάρτυρας), Κατερίνα Σισίννι (Αγγελιοφόρος), Βασίλης Σπυρόπουλος (Ιερέας), Χρήστος Στέργιογλου (Έποπας), Γιάννης Τσεμπερλίδης (Ποιητής), Ιώβη Φραγκάτου (Χρησμολόγος), Ταξιάρχης Χάνος (Πεισθέταιρος)
Χορός των πουλιών: Ελευθερία Αγγελίτσα, Λίλα Βλαχοπούλου, Ιωάννα Δεμερτζίδου, Δημήτρης Διακοσάββας, Αριστοτέλης Ζαχαράκης, Χριστίνα Ζαχάρωφ, Στεφανία Ζώρα, Ήριννα Κεραμίδα, Μαριάννα Κιμούλη, Γιώργος Κολοβός, Αναστασία-Ραφαέλα Κονίδη, Μάρα Μαλγαρινού, Τατιάνα Μελίδου, Χρυσή Μπαχτσεβάνη, Κλειώ-Δανάη Οθωναίου, Βασίλης Παπαδόπουλος, Γρηγόρης Παπαδόπουλος, Θανάσης Ραφτόπουλος, Θανάσης Ρέστας, Γιάννης Σαμψαλάκης, Περικλής Σιούντας, Κατερίνα Σισίννι, Βασίλης Σπυρόπουλος, Γιάννης Τσεμπερλίδης, Ιώβη Φραγκάτου
Επίσης, στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφέρουμε πως δύο από τα βασικά στοιχεία της υπεροχής και της ομορφιάς του “πουλίσιου” αυτού χορού, εκτός από τα κοστούμια και τις μάσκες που αναφέρονται παρακάτω, είναι και οι έξοχες χορογραφίες του Δημήτρη Σωτηρίου, καθώς και η τρομερά ρεαλιστική και νατουραλιστική “πουλίσια” κίνηση της μάσκας του Σίμου Κακάλα.
Σκηνοθεσία
Ο Γιάννης Ρήγας καταφέρνει να αποδώσει με μεγάλη επιτυχία τα λεπτά πολιτικά νοήματα που δεν είναι ξεκάθαρα, όπως ήδη εξηγήσαμε, σε αυτό το έργο του Αριστοφάνη με τη μορφή αντί-λόγου, αλλά προκύπτουν από το σύνολο του εκτεταμένου κειμένου, της γενικότερης υπόθεσης και όλων συνολικά των ηρώων. Όλο λοιπόν το σπουδαίο και εκτεταμένο κείμενο του έργου είναι παρών σε αυτήν την παράσταση με την καταπληκτική μετάφραση του Κώστα Γεωργουσόπουλου, υπό το φιλολογικό ψευδώνυμο Κ.Χ Μύρης.
Ο Ρήγας, που θαρρώ πως είναι η δεύτερη φορά που καταπιάνεται με τη σκηνοθεσία του συγκεκριμένου έργου (συγχωρείστε με αν κάνω λάθος), αποδίδει με καλλιτεχνική και αισθητική αρτιότητα αυτό που είναι κατ’ εμέ ο πυρήνα του: η εξύφανση μιας υπεραισιόδοξης κοσμογονίας μέσα από ένα σύμπλεγμα “πουλίσιων” χαρακτήρων που συνιστούν τον χορό. Εκ των όλων προκύπτει το όλον.
Η στοιχειοθέτηση λοιπόν του χορού σε αυτήν την περίπτωση είναι άψογη σε όλα τα επίπεδα: οργανικά (σαν χώρος, σαν χρόνος, σαν απεύθυνση κτλ), αλλά και αισθητικά.
Επίσης, ο σκηνοθέτης στην παράσταση αυτή εντάσσει πολύ έξυπνα και λειτουργικά, χωρίς να ενοχλούν σαν κάποιο ξένο σώμα, και διάφορα επίκαιρα στοιχεία πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας, όπως ο κορονοϊός και η γενικότερη παγκόσμια πολιτική συγκυρία, π.χ. Η.Π.Α. κτλ, αλλά και σύγχρονα ενδημικά πολιτισμικά γνωρίσματα της ελληνικής πραγματικότητας.
Στην αισθητική αρτιότητα της παράστασης συνετέλεσαν φυσικά τα υπέροχα κοστούμια από την Δέσποινα Ντάνη, καθώς και οι πανέμορφες μάσκες της Μάρθας Φωκά. Τόσο οι μάσκες, όσο και τα κουστούμια προσεγγίζονται με μία ομοιογενή, νατουραλιστική και ρεαλιστική άποψη σύμφωνα με την οποία τα πουλιά της παράστασης μοιάζουν πολύ με πραγματικά πουλιά που ενδημούν στην Ελλάδα και είναι βγαλμένα από κάποια εικονογραφημένη ορνιθολογή εκπαιδευτική εγκυκλοπαίδεια.
Επίσης, όμορφο είναι το λιτό, αλλά λειτουργικό σκηνικό του Κέννυ ΜακΛέλλα και έχει γίνει εξαιρετική δουλειά με τον φωτισμό από τον Στέλιου Τζολόπουλου. Τέλος πολύ σημαντικός και ζωτικός είναι και ο ρόλος της όμορφης μουσικής του Γιώργου Χριστιανάκη που ακούγεται στην παράσταση.
Κριτική: Νέστορας Αναστάσιος
Για περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση πατήστε εδώ
Όρνιθες – ΚΘΒΕ – Γιάννης Ρήγας – Χειροκρότημα:
https://youtu.be/upy9Qmalmp0
Κάντε το πρώτο σχόλιο