Κασσάνδρα Δημοπούλου: Μία Ελληνίδα λυρική τραγουδίστρια αξιώσεων!

“Μια νέα ντίβα της παγκόσμιας Όπερας”

Η σχέση της με την Όπερα καρμική, το ταμπεραμέντο της πληθωρικά επιβλητικό, η σκηνική της παρουσία εκρηκτική, το έργο της, όπως και το ταλέντο της ανυπέρβλητα, το όραμα της για την τέχνη της υψηλό!

Πότε ανακαλύψατε την κλήση σας στην κλασική μουσική;

Όταν άρχισα να την σπουδάζω και ειδικότερα κάπου στα εννιά μου χρόνια, όταν ήδη μετά από ένα έτος σπουδών στο ωδείο, μπόρεσα και κάθισα (στο τελευταίο) αναλόγιο της νεανικής ορχήστρας του ωδείου και έπαιξα έργα μεγάλου συμφωνικού ρεπερτορίου δίπλα σε παιδιά αρκετά μεγαλύτερά μου.

Ποιο το κύριο έναυσμα που σας ώθησε στην ενασχόλησή σας με την οπερατική τέχνη;

Το γεγονός ότι εμπεριέχει τόσο την κλασική μουσική όσο και το θέατρο. Έτσι τουλάχιστον το εξέλαβα εγώ, όταν άρχισα να ενδιαφέρομαι για την όπερα, πράγμα που έγινε στην ηλικία των 18 ετών, στο εξωτερικό βεβαίως, καθώς στη Θεσσαλονίκη δεν υπήρχε οπερατική σκηνή. Έως τότε ήμουν παθιασμένη μουσικός κλασικής συμφωνικής μουσικής (με κύριο όργανο το βιολοντσέλο) και όχι τραγουδίστρια, με ένα κρυφό πάθος για το θέατρο, το οποίο έμεινε ανεκπλήρωτος έρωτας από την προεφηβική μου ηλικία. Η όπερα συνδυάζει και τις δύο αυτές τέχνες, γι’αυτό και με κέρδισε.

Εκτιμάτε ότι υπήρξε καρμική η σχέση σας με τη μουσική;

Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι, ήδη από την κοιλιά της μάνας μου, άκουγα μουσική και ως νεογέννητο “εκτέθηκα” μέσω των γονέων μου ιδιαιτέρως έντονα στην κλασική μουσική. Αυτό σίγουρα με ώθησε προς τα ακούσματα αυτά, τα οποία κυριολεκτικά πήρα “με το γάλα”.

Τι σημάνει για εσάς μουσική;

Η μουσική είναι μια γλώσσα που έχει μια σημαντική διαφορά σε σχέση με άλλες γλώσσες: δεν χρειάζεται απαραίτητα να την μιλάει και ο δέκτης. Δηλαδή, αν εγώ εκφραστώ μέσω της μουσικής, ο δέκτης νιώθει ενστικτωδώς τι θέλω να εκφράσω, χωρίς να χρειάζεται απαραίτητα να ξέρει μουσική. Το ίδιο βέβαια ισχύει και για άλλες μορφές τέχνης. Για μένα λοιπόν, η μουσική είναι μια γλώσσα που την έμαθα από πολύ νεαρή ηλικία και την μιλάω με μεγάλη ευκολία. Επειδή όμως την μιλάω, καταλαβαίνω και παραπάνω όταν την ακούω. Ένας λόγος λοιπόν για τον οποίο δεν ακούω συχνά και εύκολα (πια) μουσική, είναι γιατί τις περισσότερες φορές, δεν μου αρέσουν αυτά που ακούω. Είμαι ειδικής κατηγορίας “δέκτης”, το μυαλό μου αναλύει πολύ γρήγορα και αποκωδικοποιεί την πληροφορία σε πολλά επίπεδα. Πολλή από την μουσική την βρίσκω ανιαρή, επίπεδη, φλύαρη, εκνευριστική, ή απλά κουραστική. Ακόμη και το “δικό μου” είδος, πολλές φορές δεν το ακούω, γιατί καταλαβαίνω τόσο άμεσα τι θέλει να εκφράσει ο συνθέτης, που πολλές φορές επιλέγω να μην μπω σε συνομιλία μαζί του, ειδικά αν έχω άλλη μουσική εκείνη στην στιγμή στο μυαλό μου, αν ασχολούμαι δηλαδή εσωτερικά με κάποιο άλλο μουσικό κείμενο.

Τι σας γοητεύει στο δυσκολοκατάκτητο χώρο της οπερατικής τέχνης;

Το γεγονός ότι είναι δυσκολοκατάκτητο. Το ότι εμπεριέχει τόσο πολλές τέχνες. Το ότι η ανθρώπινη κραυγή μεταμορφώνεται σε κάτι τόσο υπέροχα όμορφο.

Που συνίσταται ο ρόλος και η σπουδαιότητά της μουσικής στη ζωή μας και δη σε δίσεκτους καιρούς, όπως σήμερα;

Η τέχνη είναι έκφραση για τους καλλιτέχνες και παρηγοριά για τους δέκτες.

Ποιες οι επιρροές που καθόρισαν και διαμόρφωσαν την μέχρι τώρα ομολογουμένως επιτυχημένη καλλιτεχνική σας πορεία στο χώρο της οπερατικής τέχνης;

Όλοι οι άνθρωποι με τους οποίους ήρθα σε πραγματική επαφή, τόσο καλλιτεχνικά, όσο και προσωπικά, με επηρέασαν. Κάποιοι παραπάνω από άλλους, γιατί κάποιοι ήταν και είναι προσωπικότητες και καλλιτέχνες τεραστίων διαστάσεων. Κάποιοι μου δώσανε ώθηση, άλλοι λειτούργησαν ανασταλτικά, όλοι όμως με επηρέασαν και άφησαν σημάδια επάνω μου. Καλλιτεχνικά και προσωπικά τα τελευταία 6-7 χρόνια επηρεάστηκα όμως, είναι γεγονός, κυρίως από τον χώρο του άμεσου οικογενειακού περιβάλλοντος, καθώς ο γάμος μου με τον τενόρο Φίλιππο Μοδινό, γιο δύο λυρικών τραγουδιστών τεράστιας διεθνούς φήμης του Κύπριου βαρύτονου Τζων Μοδινού και της Ελληνίδας σοπράνο Τζένης Δριβάλα- με έφερε αντιμέτωπη με μία θα λέγαμε “δυναστεία” οπερατικής γνώσης, η οποία με επηρέασε πάρα πολύ και σε καθημερινό επίπεδο.

Ποιο αποτελεί το καλλιτεχνικό σας αίτημα – ζητούμενο;

Ως ερμηνευτής, να μπορώ να εξυπηρετώ τον συνθέτη, να μιλήσω δηλαδή το μουσικό κείμενο έτσι πώς το έχει γράψει. Ως καλλιτέχνης-δημιουργός, να μπορώ πάντα να βρίσκω τρόπους έκφρασης και να ανοίγω δρόμους σκέψης για μένα και για τους άλλους γύρω μου.

Διακεκριμένη διεθνούς ακτινοβολίας λυρική τραγουδίστρια, σκηνοθέτης, παραγωγός όπερας, συνιδρύτρια και καλλιτεχνική διευθύντρια της Εταιρείας Λυρικού θεάτρου Ελλάδος, που εκτείνονται οι φιλοδοξίες και οι μουσικοί σας στόχοι σε ελληνικό και διεθνές επίπεδο;

Δεν είχα ποτέ συγκεκριμένες επαγγελματικές φιλοδοξίες, γιατί όταν άρχισα να ασχολούμαι με την όπερα, δεν είχα ιδέα ακόμη, και για πολλά χρόνια από τότε, σε τι είδους κόσμο έμπαινα. Ήθελα απλώς να τραγουδήσω, είχα αυτή την ανάγκη. Αν είχα συγκεκριμένες φιλοδοξίες από την αρχή, θα είχα πετύχει τα εικοσαπλάσια. Στην πραγματικότητα, δεν είμαι και τόσο υπέρμετρα φιλόδοξη όσο νομίζουν κάποιοι (στην Ελλάδα) και που πολλές φορές με έχουν κατακρίνει σε σχέση με το γεγονός ότι είμαι –υπερβολικά ίσως για τα γούστα τους– παραγωγική και εξωστρεφής. Αυτό που είμαι σίγουρα, είναι υπερβολικά δημιουργική και υπερβολικά απαιτητική από μένα και το περιβάλλον μου, σε ό,τι αφορά την επίδοση στον εργασιακό χώρο. Το ίδιο είμαι και ως δασκάλα, όταν, σπανίως διδάσκω. Επίσης ήμουν και είμαι βαθιά μετριόφρων σε ό,τι αφορά τις καλλιτεχνικές επιδόσεις μου, αλλά καθόλου σε ό,τι αφορά το μάρκετινγκ, που είναι απολύτως απαραίτητο εργαλείο για την προώθηση της δουλειάς μου. ‘Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά δημιουργούν μία δυναμική η οποία, με πάρα πολλή καλή τύχη, μπορεί να φέρει επιτυχία. Μέχρι στιγμής δε θα έλεγα ότι είχα ιδιαιτέρως πολλή τύχη, αλλά είχα πραγματικό πάθος για γνώση επάνω στη δουλειά μου, η οποία μου πήρε πολλά χρόνια να τη μάθω. Ο μοναδικός μου στόχος αυτή την στιγμή, είναι να συνεχίσω να εξελίσσομαι- και δεν εννοώ μόνο οικονομικά, αλλά και καλλιτεχνικά, ανθρώπινα, ηθικά, πνευματικά– μέσα στο χάος της σημερινής εποχής. Να βρω μέσα μου νέες, αλλά πιο ώριμες παράλληλα, πηγές έμπνευσης, σκέψης, διανόησης.

Πώς αξιολογείτε το επίπεδο της μουσικής αισθητικής και εκπαίδευσης στη χώρας μας;

Το κράτος δεν έχει επενδύσει ακόμη πραγματικά στον πολιτισμό. Αρνείται να καταλάβει πόσο σημαντικές είναι οι τέχνες για τον ελληνικό λαό, από τα χρόνια της εκπαίδευσής του αλλά και ως “προϊόν” πολιτισμού της χώρας μας. Από τα τρία σκέλη της πυραμίδας “γράμματα-τέχνες- αθλητισμός” στην οποία στηρίζεται ένας πολιτισμός, το μεσαίο, οι τέχνες, είναι αυτό που έχουν παραμελήσει πιο πολύ από όλα. Η μουσική αισθητική των Ελλήνων είναι από την φύση της αρκετά καλή σε σχέση με άλλους λαούς, παρότι μας έλειψε η εποχή της Αναγέννησης και το γεγονός ότι ο λαός μας έζησε εκατοντάδες χρόνια μέσα σε εμπόλεμες καταστάσεις ή/ και σε σκλαβιά. Η Ελλάδα θα έπρεπε να είναι ήδη η χώρα του πολιτισμού, όσο είναι και του τουρισμού. Είναι ένα κεφάλαιο στο οποίο ακόμη το κράτος δεν έχει επενδύσει.

Πόσο δύσκολη, πιστεύετε, είναι η καθιέρωση ενός νέου λυρικού τραγουδιστή στην Ελλάδα;

Είναι αδύνατη. Η μία και μοναδική Εθνική Λυρική Σκηνή έχει αποδείξει ότι αδυνατεί να απασχολήσει όλους τους Έλληνες καλλιτέχνες και ότι δεν μπορεί να τους καθιερώσει με οποιονδήποτε τρόπο, είτε σε εθνικό επίπεδο, είτε διεθνώς. Δεν έχουμε καμία ουσιαστική υποστήριξη από το κράτος μας. Η επιτυχία των Ελλήνων λυρικών καλλιτεχνών στο εξωτερικό έγκειται σε προσωπικές τους επιτυχίες και προσπάθειες και σε αυτές ιδιωτών που τους υποστήριξαν. Το ελληνικό κράτος δεν βρίσκεται πίσω από τους λυρικούς τραγουδιστές, σε κανένα επίπεδο. Γι’αυτό και επιμένω στην άποψη του να φεύγουν σε άλλη χώρα όσοι νέοι αποφασίσουν να ασχοληθούν με το είδος αυτό, αν δεν έχουν κάποιον άμεσο ή έμμεσο τρόπο να έχουν συνεχόμενη εργασία από την ΕΛΣ.

Έχετε ξεχωρίσει για τις δυνατές σας ερμηνείες σε ρόλους σπουδαίων έργων της παγκόσμιας οπερατικής σκηνής. Ποιος, εκτιμάτε, ότι στιγμάτισε την καλλιτεχνική σας πορεία και σας καθιέρωσε ως λυρική τραγουδίστρια αξιώσεων;

Κανένας ρόλος δεν σε καθιερώνει απόλυτα, εκτός αν μιλάμε για μεγάλες διεθνής καριέρες που κινούνται και υποστηρίζονται από μεγάλα καλλιτεχνικά πρακτορεία (οι κατά τον κόσμο “ατζέντηδες”). Δεν έχω συνεργασία με κάποιο τέτοιο. Εφόσον η καριέρα μου λοιπόν δεν είναι τέτοιου είδους, δεν μπορώ να πω ότι έχω καθιερωθεί λόγω κάποιας ερμηνείας μου. Αν έχω κάποια θέση στο οπερατικό γίγνεσθαι είναι λόγω της συνολικής μου παρουσίας και δράσης, τόσο καλλιτεχνικής, όσο και στο επίπεδο της παραγωγής. Πιστεύω όμως ότι η ερμηνεία μου στον ομώνυμο ρόλο στην όπερα του Θ. Σακελλαρίδη “Περουζέ”, στο Ηρώδειο (Φεστιβάλ Αθηνών 2018), θα μείνει για χρόνια ως σημείο αναφοράς, καθότι η όπερα αυτή παρουσιάζεται σπάνια, ενώ είναι μεγάλης ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας, αλλά και ομορφιάς. 

Μπορούμε, πιστεύετε, να μιλήσουμε για μια διαλεκτική σχέση Κρίσης- Τέχνης; Υφίσταται κρίση στην Τέχνη;

Η Τέχνη υφίσταται πάντα, είτε όταν υπάρχει αφθονία υλικών, είτε όταν δεν υπάρχει. Οι καλλιτέχνες είναι αυτοί που την παράγουν και θα την παράγουν κάτω από κάθε καθεστώς και το κοινό θα την αναζητά και θα δέχεται επίσης με κάθε τρόπο. Η αλλαγές σε κοινωνικό– πολιτικό-οικονομικό επίπεδο εμπνέουν και θα εμπνέουν πάντα τους καλλιτέχνες- δημιουργούς (όχι τόσο τους ερμηνευτές)οι οποίοι συνήθως αντλούν την έμπνευσή τους από τις δυναμικές γύρω τους. Οι μεγάλες κρίσεις είναι γνωστό ότι πάντα βγάζουν μεγάλα καλλιτεχνικά έργα, όπως νέες συνθέσεις, ποίηση, συγγραφικό έργο, ζωγραφική κ.ά. γιατί κάποιοι καλλιτέχνες (όχι όλοι) έχουν ανάγκη να εκφράσουν όλα τα νέα και έντονα συναισθήματα ή και να εξιστορήσουν όσα νέα γεγονότα βιώνουν, τόσο στον εξωτερικό όσο και τον εσωτερικό τους κόσμο.

Πώς άλλαξαν οι πολιτικές κοινωνικές και οικονομικές κρίσεις το τοπίο στην όπερα διεθνώς και στην Ελλάδα;

Στον οπερατικό κόσμο η κρίση άρχισε ήδη με την είσοδο της Ρωσίας στην καλλιτεχνική αγορά. Οι μισθοί πέσαν κατακόρυφα, εφόσον οι Ρώσοι καλλιτέχνες δούλευαν με ελάχιστα χρήματα χωρίς καθόλου απαιτήσεις από τους εργοδότες τους και η δική μου γενιά υπέστη εξαιτίας αυτής της νέας τροπής ένα τεράστιο πλήγμα. Η γενικότερη παγκοσμιοποίηση και το γεγονός ότι η όπερα μπήκε στα Πανεπιστήμια κι άρα έγινε είδος σπουδής εύκολα προσιτό σε όλους, δούλεψε επίσης εναντίον της: πολλή προσφορά, ελάχιστη ζήτηση. Η κρίση που ήρθε στην Ελλάδα, δεν μπορώ να πω ότι είχε τρομερό αντίκτυπο στην όπερα, γιατί ποτέ η Ελλάδα δεν είχε μια τέτοιας έκτασης παραγωγή του είδους, ώστε να μιλάμε για πραγματική αίσθηση πλήγματος ή απουσίας. Αυτά που συνέβησαν στα χρόνια της κρίσης είναι τα εξής: Ένα θετικό ήταν ότι η Εθνική Λυρική Σκηνή Αθηνών “αναγκάστηκε” να συμμαζέψει τα έξοδά της κι έδωσε περισσότερη εργασία σε Έλληνες καλλιτέχνες, έπραξε δηλαδή το σωστό και αυτό που θα έπρεπε να πράττει περισσότερο σε κάθε εποχή, αν και πλήρωνε πολύ λιγότερα χρήματα από όσα έδινε σε ξένους (καθεστώς που ισχύει ακόμη). Οι μεγάλοι πολιτιστικοί φορείς όπως π.χ τα μέγαρα μουσικής, σταματήσαν να ξοδεύουν εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ για να καλούν πού και πού έτοιμες οπερατικές παραγωγές από το εξωτερικό στην Ελλάδα. Κάποιοι ιδιώτες σταματήσαν τις δραστηριότητές τους, γιατί δεν είχαν πια χορηγίες από τους δήμους ή το κράτος. Άλλοι σχετικοί κρατικοί φορείς, όπως π.χ. η Όπερα Θεσσαλονίκης, έκλεισαν καταχρεωμένοι (Σημ. ότι το γεγονός του χρέους της Ο.Θ. έκλεισε πολύ γρήγορα σαν κεφάλαιο και δεν πήρε καμία διάσταση στα ΜΜΕ, ούτε και τιμωρήθηκαν αυτοί που δημιούργησαν τα τεράστια χρέη).

Ήρθατε στην Ελλάδα εν μέσω κρίσης από το εξωτερικό και ασχοληθήκατε με την παραγωγή όπερας στα χειρότερα χρόνια. Γιατί επιλέξατε αυτή την τόσο δύσκολη χρονική στιγμή; Τι αποκομίσατε κατά τη διάρκεια της δράσης σας;

Από την προσωπική μου εμπειρία ως ΄άνθρωπος του πολιτισμού που παράγει χρόνια πια έργο τόσο καλλιτεχνικό όσο και σε επίπεδο δημιουργίας- παραγωγής, έχω να πω ότι μόνο εν μέσω κρίσης μπόρεσα να δείξω εμπράκτως ότι η όπερα, ναι μεν είναι η “βασίλισσα των τεχνών” και σίγουρα κοστίζει αρκετά χρήματα για να παραχθεί, αλλά το βασικότερο είναι να παραχθεί. Καλύτερα είναι λοιπόν να παράγεται από το να μην παράγεται με τη δικαιολογία της ακρίβειας και της όποιας πολυπλοκότητας. Έδειξα κι εγώ και η ομάδα μας εμπράκτως τις λύσεις και ότι γίνεται και αλλιώς, αν όλοι οι φορείς (ανεξαρτήτου πολιτικού χρώματος) θέλουν να στηρίξουν το είδος αυτό και τους εκπροσώπους του, γιατί το ανθρώπινο δυναμικό και οι χώροι υπάρχουν, όπως και το αν συνδυαστούν όλα αυτά σωστά, μπορεί να υπάρξει και οικονομικό όφελος για όλους. Έδειξα επίσης ότι το έτοιμο κρατικό χρήμα και οι επιχορηγήσεις μπορούν και θα πρέπει να έρχονται στο τέλος και δεν χρειάζεται να αποτελούν την μοναδική προϋπόθεση για την δημιουργία υψηλού πολιτισμού και εργασίας για τους πολίτες του κράτους. Βοή βοώντος εν τη ερήμω όμως η φωνή μου, διότι κάποιοι φορείς είδαν το αποτέλεσμα του καλλιτεχνικού μας “κινήματος”, είδαν τα γεμάτα ρωμαϊκά αμφιθέατρα και τις γεμάτες κόσμο αίθουσες του ΜΜΘ, αλλά δεν άκουσαν το κάλεσμα. Το αποτέλεσμα της δικής τους “απάντησης” σε όλα αυτά, ήταν μια χυδαία αντιγραφή μιας ιδέας και μιας κατάστασης, χωρίς όμως να εμπεριέχεται το πραγματικό της νόημα. Είδαμε λοιπόν στη Θεσσαλονίκη φορείς που ποτέ ως τώρα δεν είχαν την παραμικρή διάθεση να ασχοληθούν με την όπερα, να ξοδεύουν (ειδικά εν όψη κοινοβουλευτικών εκλογών) μπόλικο κρατικό χρήμα, με δυσανάλογο αποτέλεσμα και χωρίς καμία διάθεση πράξουν ανάλογα με τη θέση τους, να βοηθήσουν δηλαδή όσο περισσότερους καλλιτέχνες να είναι όσο το δυνατό περισσότερο αυτόνομοι από το κράτος. Δηλαδή, είπαμε στο κράτος: “Στηρίξτε με πράξεις τις νέες ιδέες όλους τους καλλιτέχνες της πόλης, ώστε να έχουμε εργασία χωρίς να επιβαρύνουμε το κράτος σε καιρούς κρίσης” κι αυτοί κατάλαβαν: “Κλέψτε τη δυναμική των πρωτοπόρων, εκμεταλευτείτε την όπερα για ψηφοθηρία και φάτε κρατικό χρήμα με όσους κάνετε παρέα”. Μάλιστα χρησιμοποίησαν τα δικά μας δελτία τύπου, ακόμη και το όνομά μου χρησιμοποίησαν με ψευδές δηλώσεις, προς δική τους προβολή. Δεν έχω κανένα πρόβλημα να πω δημοσίως ότι όλα αυτά με στεναχώρησαν πολύ και μου κόστισαν ψυχικά, γιατί όταν το κράτος χτυπάει και πληγώνει τον ιδιώτη, είναι μια πράξη ακραίας πολιτικής και κοινωνικής χυδαιότητας, και σίγουρα ανάξιας του τυχόν κόμματος που εκπροσωπεί. Κάθε παράταξη έχει δικαίωμα άλλωστε αλλά και υποχρέωση, να εκπροσωπείται από τους καλύτερους των εκπροσώπων του, όχι από τους χειρότερους! Αν το “καλύτερους” σημαίνει μόνο βιτρίνα και όχι ουσία, καλό είναι η παράταξη να κάνει την αυτοκριτική της και να δει αν μακροπρόθεσμα, αυτό είναι καλό για την ίδια και για τους πολίτες- ποτέ δεν είναι αργά. Δεν πτοούμαι όμως και δεν έχω μετανιώσει για όσα έκανα στην πόλη μου και φυσικά, όλα αυτά ήταν μόνο η αρχή. Αυτή την στιγμή ξεκουράζομαι λίγο από τα συνεχόμενα δυσκολότατα 7 χρόνια ασταμάτητης παρουσίας και δημιουργίας στη Θεσσαλονίκη- άλλωστε, μπορώ εγώ να ανταγωνιστώ την πολιτική εξουσία; Οι πολιτικοί όμως, έρχονται και φεύγουν, ενώ οι καλλιτέχνες μένουμε. Αυτό έχει δείξει η ιστορία.

Πως διαβλέπετε ως καλλιτέχνης τις απρόσμενες πολιτικοκοινωνικό οικονομικές εξελίξεις σε εθνικό, αλλά και παγκόσμιο επίπεδο και αναφέρομαι σαφώς στην νέα απειλή του φονικού ιού (κορωναϊού);

Η κοινωνία μας διέπεται από πολιτικό-οικονομικές δυναμικές ενός καλπάζοντα καπιταλισμού που χρειάζεται αυτό που χρειάζεται για να συνεχίσει και να επιβληθεί. Οι δημιουργοί και τα δημιουργήματά του θα βρουν τρόπους για να πάρουν αυτό που θέλουν. Αυτά που παρατηρώ να συμβαίνουν ξεκάθαρα με αφορμή το κρούσμα του νέου ιού, είναι τα εξής: το κλείσιμο των συνόρων (που συμπίπτει με την έξαρση του μεταναστευτικού), το χτύπημα της κινεζικής αγοράς (που συμπίπτει με δάνεια άλλων κρατών απέναντι στην Κίνα), οι μαζικοί θάνατοι σε Ευρωπαϊκά κράτη επιρροής αλλά και χτυπημένα από την οικονομική κρίση ή και το αντίθετο (όπως Ιταλία, Γερμανία, Γαλλία), ο ξαφνικός εκφοβισμός των μαζών με αφορμή την πανδημία και η εκπαίδευση της απόλυτης υπακοής/υποταγής με αφορμή τον φόβο για την απώλεια ζωής των μαζών(κάτι αντίστοιχο γίνεται σε τυραννικά ή δικτατορικά καθεστώτα). Επίσης παρατηρώ ότι τα ΜΜΕ κάνουν τρομερή παραπληροφόρηση. Όσο εμείς είμαστε μέσα στα σπίτια, φυσικά και δεν μπορούμε να δούμε αν συμβαίνουν όλα αυτά που μας λεν. Μπορούμε; Όχι. Δεν είναι όμως η θέση μου να κάνω κριτική απέναντι σε όλα αυτά, και φυσικά δεν λέω στον κόσμο να μην προσέχει. Να προσέχει όσο μπορεί, και ας μάθει επιτέλους, με αφορμή τον κορωναϊό, να προσέχει πάντα από εδώ και στο εξής, γιατί κάθε ιός που φέρουμε, κοστίζει εκατοντάδες ζωές ανθρώπων κάθε χρόνο, ειδικά αυτών στις ευπαθείς ομάδες. Ελπίζω κι εύχομαι στο μέλλον οι άνθρωποι να μην ξεχάσουν την “εκπαίδευση” αυτή των δύσκολων ημερών, που κατ’ εμέ έπρεπε να γίνεται από προσχολική ηλικία. Ας δεχτούμε όμως ότι ο ιός αυτός όντως δημιουργήθηκε από τη φύση. Το μόνο σίγουρο είναι η παρουσία του δημιουργεί ήδη παγκόσμιες εξελίξεις οι οποίες θα έχουν κι αυτές έξαρση σε μερικούς μήνες αλλά πραγματικά, δεν είμαι η ειδική να προβλέψω ποιες θα είναι αυτές. Σίγουρα θα αφήσει πίσω του πολλά θύματα, αλλά ίσως να αναγκάσει τις κοινωνίες και τις πολιτείες να βοηθήσουν περισσότερο τους πολίτες. Οικονομικά πάντως, αυτή την στιγμή που μιλάμε, είναι μια καταστροφή. Ο κόσμος χάνει τις δουλειές του, ειδικά οι ελεύθεροι επαγγελματίες. Οι καλλιτέχνες δε αυτής της κατηγορίας (στην οποία ανήκω κι εγώ) είναι ιδιαιτέρως “ευπαθής κοινωνική ομάδα” οικονομικά μιλώντας, γιατί το επάγγελμά μας εξαρτάται άμεσα από την οικονομία, σε σχέση με τον κόσμο, δηλαδή από το αν ο κόσμος έχει χρήματα και διάθεση (και υγεία) να έρθει στο θέατρο. Το σίγουρο είναι ότι αν αυτό διαρκέσει πολύ ακόμη, σε πολύ σύντομο διάστημα κάποιοι θα γίνουν πολύ πλουσιότεροι και κάποιοι πολύ φτωχότεροι. Τα κράτη ανακοινώνουν τα νέα μέτρα, αλλά ποιος μας εγγυάται ότι θα ανταποκρίνονται σε όλες τις ανάγκες και ότι θα τηρηθούν όλα; Κανείς. Τέλος, ελπίζω το κακό αυτό να περάσει γρήγορα κι εύχομαι ολόψυχα καλή υγεία και καλή τύχη σε όλους.

Ποιο το προσωπικό σας όραμα στην τέχνη σας;

Να ξαναγίνει “κλειστό” επάγγελμα όπως ήταν παλιότερα, αλλά να συνεχίσει να ανοίγει περισσότερο στο κοινό, να γίνει προσιτό σε πολύ μεγαλύτερο εύρος κοινού, όχι μέσω διαδικτύου και τηλεόρασης, αλλά ζωντανά, όπως του αξίζει και του ταιριάζει. Να μπει σε περισσότερες σκηνές. Να μαθαίνεται όμως όπως παλιά, από στόμα σε στόμα, από δάσκαλο σε μαθητή, να δίνεται η γνώση της μόνο στους πραγματικά ταλαντούχους και ταγμένους σε αυτό και όχι σε όποιον να’ναι, μόνο και μόνο επειδή μπορεί να αγοράσει την γνώση φτηνά. Χρειαζόμαστε λιγότερους αλλά πραγματικούς καλλιτέχνες. Έτσι θα επιστρέψει και η αγορά στα “κανονικά” της επίπεδα.

Εν κατακλείδι, ποια τα επόμενα καλλιτεχνικά σας πλάνα – σχέδια;

Θέλω απλά να μπορέσω κάνω τη δουλειά μου. Εδώ και στο εξωτερικό. Να συνεχίσω να ανοίγω δρόμους πολιτισμού που δεν βασίζονται μόνο σε κρατικό χρήμα, αλλά καθιστούν τους καλλιτέχνες πιο ελεύθερους και δίνουν περισσότερη δύναμη στη κρίση του κοινού. Αυτή την στιγμή, όλα τα πλάνα και τα σχέδιά μου όμως, όπως και πολλών άλλων συμπολιτών μου, εξαρτώνται από την έκβαση της παρούσας κατάστασης. Προς το παρόν, όλα ακυρώνονται. Ποιος ξέρει; Αν όλα καταρρεύσουν, αν γίνει πόλεμος ή έρθει καμιά “συντέλεια του κόσμου”, το πιθανότερο είναι ότι μάλλον θα συνεχίσω το συγγραφικό μου έργο και την ζωγραφική μου, τα οποία έχω παραμελήσει λόγω έλλειψης χρόνου…

Συνέντευξη: Εύα Μαρά