Σουζάνα Χατζηνικολάου: «Η συγγραφή είναι κατά βάση αυτοδιδασκόμενη διαδικασία»

Η γνωστή συγγραφέας Σουζάνα Χατζηνικολάου μίλησε στο stellasview.gr και στον Ευθύμιο Ιωαννίδη για τη συγγραφική της ιδιότητα.

Η Σουζάνα Χατζηνικολάου μεγάλωσε στο Χαλάνδρι και μένει στην Παλλήνη Αττικής. Είναι παιδίατρος στο Νοσοκομείο Παίδων Πεντέλης. Γράφει ιστορίες φαντασίας και παραμύθια από μικρή. Το πρώτο της μυθιστόρημα με τίτλο «Ίριδα, η πόλη της ψυχής μας» κυκλοφόρησε το 2012 από τις εκδόσεις Πατάκη, ενώ το δεύτερο μυθιστόρημά της «Το αυγό του Θεού», το οποίο απέσπασε διθυραμβικές κριτικές, κυκλοφόρησε το 2015 από τις εκδόσεις Κέδρος.

Κυρία Χατζηνικολάου η λογοτεχνία του φανταστικού είναι αναμφίλεκτα ένα δημοφιλές και διαρρήδην αγαπημένο είδος στο αναγνωστικό κοινό παγκοσμίως. Γιατί οι αναγνώστες αρέσκονται να διαβάζουν μανιωδώς αυτού του είδους τα μυθιστορήματα κατά τη γνώμη σας;

Ίσως γιατί η ανθρώπινη φύση έλκεται από το διαφορετικό. Η περιπέτεια, το άγνωστο, το ταξίδι, είναι έννοιες που ως άνθρωποι αποζητούμε και ονειρευόμαστε. Σε μια σύγχρονη πραγματικότητα όπου τα πάντα είναι γνωστά, πεζά ίσως, και δεν υπάρχει πλέον χώρος για ανακαλύψεις, το φανταστικό είναι μια διέξοδος που ικανοποιεί την ανάγκη αυτή. Η λογοτεχνία του φανταστικού ανοίγει πόρτες προς νέους κόσμους, παραμένοντας παράλληλα πιστή στις αιώνιες αξίες που σήμερα περνούν κρίση. Μας θυμίζει ιδανικά που σήμερα τείνουν να αμφισβητούνται, ακόμα και να ξεχνιούνται. Κινείται πάνω σε βασικούς άξονες της ανθρώπινης ψυχολογίας και διερευνά αρχέγονα ένστικτα και επιθυμίες. Στη λογοτεχνία του φανταστικού θα δούμε συγκεκαλυμμένα πολλά θέματα που αφορούν τη σύγχρονη κοινωνία, τις διαπροσωπικές σχέσεις, τα μεταφυσικά ερωτήματα που όλοι κρύβουμε μέσα μας. Παράλληλα όμως, μας συνδέει με το υπερφυσικό και το “μαγικό”, διασκεδάζοντας και ψυχαγωγώντας μας.

η ανθρώπινη φύση έλκεται από το διαφορετικό

Η ελληνική λογοτεχνία του φανταστικού δεν είναι δυστυχώς τόσο λαοφιλές αναγνωστικό είδος. Κατορθώσατε, ωστόσο, σε έναν εν γένει ανδροκρατούμενο χώρο με τα βιβλία σας «Ίριδα» και «Το αυγό του Θεού» να κατοχυρωθείτε στη συνείδηση των Ελλήνων αναγνωστών του είδους και όχι μόνο, ως μία από καλύτερες συγγραφείς της εγχώριας λογοτεχνίας του φανταστικού. Τι καινούργιο και διαφορετικό κομίζουν θα λέγατε τα βιβλία σας;

Σας ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια, αν και θα ήθελα να σημειώσω ότι υπάρχουν αρκετές αξιόλογοι γυναίκες συγγραφείς του είδους που έχουν να επιδείξουν εξαιρετικά έργα. Προσωπικά πιστεύω ότι το μεγάλο μέγεθος ενός μυθιστορήματος παίζει σημαντικό ρόλο στο είδος. Και τα δύο βιβλία είναι πολυσέλιδα, κάτι που κατά τη γνώμη μου εισάγει τον αναγνώστη σε έναν ολοκληρωμένο φανταστικό κόσμο, με προσεγμένη κοσμοπλασία, κάτι που δεν μπορεί να επιτευχθεί σε λίγες σελίδες. Το βλέπουμε αυτό σε ανάλογα μυθιστορήματα που εκδίδονται στο εξωτερικό και αφορούν διλογίες, τριλογίες ή ακόμα και τετραλογίες. Ένας αναγνώστης του είδους θέλει να μπει στον κόσμο αυτό για τον οποίο διαβάζει και να ζήσει σε αυτόν για όσο εξελίσσεται η υπόθεση, επομένως αποζητά λεπτομέρειες. Επιπλέον, μου αρέσει η αίσθηση του μυστηρίου που ξεκλειδώνεται σταδιακά μέσα από γρίφους, ένα είδος «κυνηγιού θησαυρού», κάτι που υπάρχει σε αυτές τις ιστορίες και πιστεύω ότι κρατάει το ενδιαφέρον.

Πώς είστε αλήθεια η ίδια ως αναγνώστρια; Η ιδιότητά σας ως μυθιστοριογράφου εκτόπισε άραγε τη χαρά της αναγνώστριας από μέσα σας; Σας έχει ωθήσει μήπως να έχετε μια ανατομική αντίληψη για τη λογοτεχνία;

Πάντοτε διάβαζα πολύ και διάφορα λογοτεχνικά είδη, αν και τελευταία οι επαγγελματικές και οικογενειακές υποχρεώσεις δε μου αφήνουν αρκετό ελεύθερο χρόνο για κάτι τέτοιο. Ένα βιβλίο μπορεί πάντα να δώσει τροφή για σκέψη σε οποιοδήποτε είδος και αν ανήκει. Άλλωστε, η ανάγνωση και η συγγραφή είναι αδιάρρηκτα δεμένες μεταξύ τους. Διαβάζοντας βιβλία έρχονται ιδέες και εμπνεύσεις, σκέψεις και συναισθήματα που ζητούν να εκφραστούν. Παράλληλα, είναι ο μόνος τρόπος για έναν συγγραφέα να κρίνει τον εαυτό του, να συνειδητοποιεί πού στέκεται και να βλέπει τα λάθη και τις αδυναμίες του, να εξελίσσεται και να βελτιώνεται. Αν αυτό θεωρείται ανατομική αντίληψη για τη λογοτεχνία, τότε ναι, θα έλεγα ότι δε διαβάζω πλέον με τον ίδιο τρόπο. Ίσως και να μου έχει εκτοπίσει εν μέρει την αμιγή χαρά της ανάγνωσης.

μου αρέσει η αίσθηση του μυστηρίου που ξεκλειδώνεται σταδιακά μέσα από γρίφους

Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας συγγραφείς; Και ποια έργα αισθάνεστε ακόμη και τώρα πως έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην πορεία σας ως αναγνώστρια, αλλά και ως συγγραφέα;

Δύσκολη ερώτηση. Είναι πολλοί οι συγγραφείς που έχω αγαπήσει και γι’ αυτό δυσκολεύομαι να πω αν και κατά πόσο έχω επηρεαστεί από κάποιον συγκεκριμένα. Επιπλέον ανήκουν σε διαφορετικά είδη. Μου αρέσει πολύ ο William Golding, το βιβλίο του οποίου «Lord of the Flies» που διάβασα στην εφηβεία ήταν αποκάλυψη για εμένα. Επίσης, ο Άγγελος Τερζάκης με την «Πριγκιπέσσα Ιζαμπώ» με επηρέασε πάρα πολύ. Η Πηνελόπη Δέλτα, ο James Barry, η Victoria Hislop, η Kate Morton, o Στρατής Μυριβήλης, ο Lewis Carroll, είναι από τους πιο αγαπημένους συγγραφείς. Και φυσικά, ο Τolkien.

Ένας συγγραφέας γράφει άραγε για το κοινό του, για τον εαυτό ή και για τα δύο; Συνιστά ουσιαστικά μια λύτρωση για τον λογοτέχνη η συγγραφική διαδικασία και πόσο εύκολη τελικά ή επίπονη είναι;

Όταν γράφει, ο συγγραφέας διαιρείται ξαφνικά σε πολλούς διαφορετικούς εαυτούς, τους οποίους θα πρέπει να αναγνωρίσει και να καταλάβει, ώστε να μπορέσει να τους στηρίξει ως χαρακτήρες στο έργο του.

Προσωπική μου άποψη, για τον εαυτό του πρώτα. Για το ταξίδι που ξεκινάει από την πρώτη λευκή σελίδα και δεν ξέρεις ακόμα πού θα σε οδηγήσει. Για την περιπέτεια, τη γνωριμία με τους ήρωες, τις δυσκολίες και τις αναποδιές, τους αγώνες και τις επιτυχίες. Για τη χαρά και τον ενθουσιασμό της νέας ιδέας, της λύσης που έρχεται μετά από μέρες συγγραφικού αδιεξόδου, για την ανακάλυψη ενός νέου μονοπατιού, για την εξερεύνηση της ίδιας της ψυχής του. Η διαδικασία είναι, χωρίς αμφιβολία, ψυχανάλυση. Όταν γράφει, ο συγγραφέας διαιρείται ξαφνικά σε πολλούς διαφορετικούς εαυτούς, τους οποίους θα πρέπει να αναγνωρίσει και να καταλάβει, ώστε να μπορέσει να τους στηρίξει ως χαρακτήρες στο έργο του. Και όλοι αυτοί οι χαρακτήρες είναι επηρεασμένοι από πραγματικά πρόσωπα, βιώματα, αναγνώσματα, εμπειρίες. Είναι πλασμένοι από πραγματικές καταστάσεις. Επομένως ένα τέτοιο «άδειασμα» εμπειριών και συναισθημάτων είναι αναμφίβολα λυτρωτικό, ή τουλάχιστον, θα έπρεπε να είναι. Από την άλλη, όταν γράφει κανείς για τον εαυτό του πρώτα, το αποτέλεσμα είναι ειλικρινές, τόσο που μοιάζει να έχει γραφτεί για τον αναγνώστη. Ο αναγνώστης καταλαβαίνει αυτή την τιμιότητα και την εκτιμά, αγγίζεται από αυτήν, κάτι που τον διευκολύνει να ταυτιστεί με τους χαρακτήρες και την ιστορία του έργου. Η διαδικασία γίνεται ευκολότερη και λιγότερο επίπονη με την εμπειρία και τη συνεχή εξάσκηση. Όσο περισσότερο γράφει κανείς, τόσο «μαθαίνει» να διοχετεύει τα συναισθήματα, τα βιώματα και τις σκέψεις του με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Μαθαίνουμε να πολεμούμε τους δαίμονές μας.

Κριτική Παράστασης: «Ο Θάνατος του Εμποράκου», με τον Βλαδίμηρο Κυριακίδη, στο Ράδιο Σίτυ

Θα λέγατε πως η συγγραφή είναι αποτέλεσμα ταλέντου ή και άσκησης; Να σας το διατυπώσω αλλιώς, συγγραφέας γεννιέσαι ή γίνεσαι παρακολουθώντας ενδεχομένως μαθήματα δημιουργικής γραφής;

Σίγουρα τα μαθήματα δημιουργικής γραφής προσφέρουν πολλά. Κατευθύνουν, δίνουν βάσεις, εξηγούν, κρίνουν, διορθώνουν λάθη, επισημαίνουν αδυναμίες, ενθαρρύνουν. Ένας συγγραφέας θα πρέπει όμως να διαβάζει πολύ, αυτό είναι γνωστό. Και φυσικά θα πρέπει να γράφει συνεχώς, γιατί η εξάσκηση παίζει σημαντικό ρόλο. Πιστεύω ότι η συγγραφή είναι ως επί το πλείστον αυτοδιδασκόμενη διαδικασία, με την έννοια ότι όσα σεμινάρια και αν παρακολουθήσει κανείς, αν δεν καθίσει να γράψει, να διορθώσει και να σβήσει και να ξαναγράψει, δεν θα μπορέσει να προχωρήσει. Το μόνο χαρακτηριστικό που πρέπει να είναι έμφυτο, κατά τη γνώμη μου, είναι η παρατηρητικότητα. Δεν ξέρω αν η λέξη ‘ταλέντο’ είναι σωστή, αλλά είναι αδύνατο να γράψεις αν δεν παρατηρήσεις πρώτα τον κόσμο στον οποίο ζεις. Για να υπάρξει το «υλικό» θα πρέπει πρώτα να «συλλεχθεί». Παρατηρώντας ανθρώπους, πρόσωπα, συμπεριφορές, αντιδράσεις, καθώς επίσης και μέρη, αντικείμενα, χρώματα, ήχους, λεπτομέρειες που συνήθως περνούν απαρατήρητες, έχεις κάνει ένα μεγάλο μέρος της «δουλειάς». Έχεις γεμίσει τα συρτάρια του μυαλού σου.

Ο Άμος Οζ γράφει στην «Ιστορία αγάπης και σκότους πως μέσα από τα βιβλία μαθαίνεις την ποικιλομορφία και την πολυπλοκότητα της ζωής…Τα βιβλία σου ξεκλειδώνουν τα μυστικά του κόσμου…Σε ταξιδεύουν…Σου δίνουν εναλλακτικές…». Έχετε διαβάσει κάτι πρόσφατα που θα θέλατε να μας προτείνετε;

Θα αναφέρω εξαιρετικούς Έλληνες συγγραφείς του φανταστικού. «Νεκρή Γραμμή» και «Η Σκιά στο Σπίτι» του Κωνσταντίνου Κέλλη, «Το Τρίπτυχο των Ευχών» του Γιώργου Δάμτσιου, «Χρυσσαλίς» της Ιωάννας Τσιάκαλου.

Ολοκληρώνοντας τη συνέντευξη τι θα λέγατε πως έχετε ξορκίσει με την επαφή σας με τη συγγραφή και τι έχουμε να περιμένουμε από τη συγγραφέα Σουζάνα Χατζηνικολάου;

Δυσκολίες, απογοητεύσεις, παλιές πληγές, όλα ξεπερνιούνται ευκολότερα όταν διοχετεύεται δημιουργικά όλη αυτή η ενέργεια, ακόμα και αρνητική. Το φανταστικό έχει το πλεονέκτημα ότι δίνει στον συγγραφέα τον απόλυτο έλεγχο σε έναν κόσμο όπου όλα είναι δυνατά. Και το συμπέρασμα στο οποίο έχω καταλήξει είναι το εξής: Κανενός η κριτική δε μετράει, η κριτική είναι απλώς μια γνώμη που επηρεάζεται από χίλιες δύο παραμέτρους. Εκείνο που μετράει μόνο είναι η χαρά της δημιουργίας, η αίσθηση ότι φτιάχνεις κάτι από το τίποτα, μόνο αυτό. Τίποτα δε συγκρίνεται με τον ενθουσιασμό του να σηκώνεσαι μέσα στη νύχτα για να γράψεις, επειδή μόλις είχες την πιο καταπληκτική ιδέα για να συνεχιστεί η πλοκή σου. Κανείς δεν μπορεί να σου το πάρει αυτό, και καμία κριτική δε μπορεί να το φτάσει.

Είναι κάτι που μου λείπει, καθώς έχω αφήσει τη συγγραφή το τελευταίο διάστημα για προσωπικούς λόγους. Πιστεύω ότι κάποια στιγμή στο μέλλον θα έχω τη δυνατότητα να ασχοληθώ ξανά.

Σας ευχαριστώ για τη συνέντευξη, και σας εύχομαι καλή συνέχεια.

Συνέντευξη: Ευθύμιος Ιωαννίδης

Ευχαριστώ πολύ τη Σουζάνα Χατζηνικολάου για την προσήνειά της και της εύχομαι να συνεχίσει να μας ενθουσιάζει με την πένα της!